जादा लोकसंख्या ही जागतिक स्तरावर एक गंभीर समस्या आहे. तज्ञांच्या मते, जागतिक लोकसंख्या दरवर्षी 80 दशलक्ष लोकसंख्येने वाढते. आज, 7.8 अब्ज पेक्षा जास्त लोक राहतात आणि 2050 पर्यंत लोकसंख्या 9 अब्जांपेक्षा जास्त होईल असा अंदाज आहे. आपल्या वाढत्या संख्येचा पर्यावरणावर होणारा परिणाम आणि नूतनीकरण न करता येणार्‍या साधनसंपत्तीचा परिणाम टिकाऊ नसलेल्या पातळीपर्यंत वाढला आहे. हे उपभोग नमुने लवकरच आपल्या ग्रहांची क्षमता आणि पुनर्जन्म करण्याची क्षमता ओलांडू शकतात.उच्च जन्मदराचा परिणाम म्हणून अनेक लोकसंख्येचे प्रमाण जास्त आहे, तसेच वैद्यकीय क्षेत्रातील प्रगतीमुळे दीर्घायुष्य वाढवणारे कमी मृत्युदर. आणि सर्वांत महत्त्वाचे कारण म्हणजे स्त्रियांमधील शिक्षणाचा आणि जागरूकतेचा अभाव. या शाश्वत विकासामुळे आपण कुठे चाललो आहोत? आपण आपली लोकसंख्या स्थिर करू शकू का?भारतात जास्त लोकसंख्या भारताची सध्याची लोकसंख्या १.३९ अब्जाहून अधिक असून, २०२७ पर्यंत चीनला मागे टाकून सर्वाधिक लोकसंख्येचे राष्ट्र बनण्याचा अंदाज आहे.दारिद्र्य आणि निरक्षरता हे भारतातील लोकसंख्येचे दोन प्रमुख कारण आहेत. गरीब कुटुंबे सुधारित राहणीमानाची गुरुकिल्ली म्हणून शिक्षणाकडे दुर्लक्ष करतात आणि त्याऐवजी ते मानतात की त्यांच्या कुटुंबातील सदस्य जितके जास्त असतील तितकी त्यांची उपजीविका कमावण्याची शक्यता जास्त असते. अधिक लोकसंख्येच्या समस्येला जोडणारा आणखी एक मुद्दा म्हणजे मुलींचे लवकर लग्न, जे अजूनही देशातील अनेक भागांमध्ये प्रचलित आहे, ज्यामुळे मुलींचे प्रजनन कालावधी जास्त आहे आणि त्यांना जास्त मुले होतात. भारतातील महिला शिक्षण आणि सक्षमीकरण कोणत्याही समाजाचा विकास होण्यासाठी महिलांनी मध्यवर्ती भूमिका बजावली पाहिजे. पितृसत्ताक मानसिकतेवर मात करण्यासाठी त्यांचा आवाज आणि सहभाग महत्त्वाचा आहे. शिक्षणाशिवाय महिलांना कमी संधी मिळतील. गरिबी, बेरोजगारी आणि असमानता या समस्या एकट्या पुरुषांद्वारे सोडवता येत नाहीत आणि त्यात महिलांचा सहभाग आवश्यक आहे. जेव्हा महिला सक्षमीकरणाचा विचार केला जातो तेव्हा पुरुषांचा सहभाग देखील महत्त्वाचा आहे, कारण त्यांना त्यांचे कुटुंब काय निर्णय घेतील याची जाणीव असणे देखील आवश्यक आहे. ग्रामीण भारतामध्ये लैंगिक समस्या आणि असमानता खूप जास्त आहे. दहा वर्षांपूर्वी, ग्रामीण भागातील महिलांचा साक्षरता दर केवळ 58.8 टक्के होता, तर राष्ट्रीय सरासरी 65.46 टक्के होता. तर पुरुषांची राष्ट्रीय सरासरी ८२ टक्क्यांहून अधिक होती. ग्रामीण भागातील भारतीय कुटुंबांसाठी, मुली घरातील काम करून दुसऱ्या आईची भूमिका बजावतात. हे त्यांना शाळेत जाण्यापासून परावृत्त करू शकते. या ठिकाणी आकार प्रकल्पासारख्या योजना महिलांसाठी उपयुक्त ठरू शकतात.शिक्षण – लोकसंख्या वाढीस प्रतिबंध करणारे शक्तिशाली साधन शिक्षण हे सर्वात शक्तिशाली साधनांपैकी एक आहे. सध्या, जगभरातील जवळपास ४० टक्के गर्भधारणा या अनपेक्षित आहेत, ज्यामुळे दरवर्षी तब्बल ८० दशलक्ष जन्म होतात. कौटुंबिक नियोजन, जन्म नियंत्रण आणि गर्भनिरोधकांच्या सुधारित प्रवेशाच्या आसपासच्या शिक्षणावर वाढलेले लक्ष लोकसंख्या स्थिरीकरणात मदत करू शकते. जास्त लोकसंख्या आणि गरिबी गरीब लोक सहसा परवडत नाहीत किंवा शिक्षण मिळवू शकत नाहीत, त्यांना पिढ्यानपिढ्या समृद्धीपर्यंत पोहोचण्यापासून वंचित ठेवतात. इथेच सरकारांना पाऊल टाकावे लागेल आणि प्रत्येकाला शिक्षण दिले जाईल याची खात्री करावी लागेल. महिला शिक्षणावर अधिक भर दिल्यास, आपण विकास आणि समृद्धीच्या उच्च स्तरावर अधिक प्रभावीपणे पोहोचू शकतो. उच्च TFR जिल्हे असलेल्या ग्रामीण समुदायांमध्ये ग्राउंड इंटरव्हेन्शन जसे की प्रोजेक्ट आकारची प्रतिबद्धता आणि समुपदेशन ड्राइव्ह आणि सरकारी लोकसंख्या धोरण 2021-2030 हे देशातील शाश्वत विकासासाठी खूप महत्वाचे आहेत. तरुणांच्या सक्षमीकरणावर आणि कुटुंब नियोजनावरील शिक्षणावर विशेष भर दिल्याने सर्वांसाठी एक व्यवहार्य आणि शाश्वत भविष्य निर्माण करण्यात मदत होऊ शकते.
