भारतातील बँकिंग क्षेत्र नेहमीच विश्वासाच्या आधारावर उभे राहिले आहे. सामान्य नागरिक आपली आयुष्यभराची कमाई बँकेत ठेवीत असतो कारण त्याला खात्री असते की त्याचे पैसे सुरक्षित राहतील. पण जेव्हा हाच विश्वास मोडला जातो, तेव्हा फक्त आर्थिक नुकसानच होत नाही तर त्या संस्थेच्या प्रतिमेलाही मोठा धक्का बसतो.
आयसीआयसीआय बँकेच्या माजी मुख्य कार्यकारी अधिकारी चंदा कोचर यांच्या विरोधातील भ्रष्टाचार प्रकरण हे याच विश्वासाला तडा देणारे आहे. चंदा कोचर या एका महिला बँकर म्हणून संपूर्ण भारतात आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर नावाजलेल्या होत्या. त्यांच्या नेतृत्वाखाली आयसीआयसीआय बँकेने मोठी प्रगती केली होती. पण २०१८ साली जेव्हा त्यांच्यावर भ्रष्टाचाराचे आरोप झाले, तेव्हा बँकिंग क्षेत्र हादरले.
प्रकरणाची सुरुवात — व्हिडिओकॉन ग्रुपला कर्ज
या प्रकरणात मुख्य बाब ही आहे की चंदा कोचर यांच्या कार्यकाळात व्हिडिओकॉन समूहाला आयसीआयसीआय बँकेने सुमारे ३,००० कोटी रुपयांचे कर्ज दिले. हे कर्ज देताना चंदा कोचर यांच्याशी संबंधित असलेल्या नूपॉवर रिन्युएबल्स प्रायव्हेट लिमिटेड या कंपनीला व्हिडिओकॉन समूहाने पैसे गुंतवले असल्याचा आरोप आहे.
ही बाब पाहता असे दिसून आले की, व्हिडिओकॉन समूहाला कर्ज मिळवून देण्यासाठी चंदा कोचर यांनी आपले पद वापरले आणि त्याच्या बदल्यात त्यांच्या कुटुंबाच्या मालकीच्या कंपनीला लाभ मिळवून दिला.
सीबीआय आणि ईडीची कारवाई
या प्रकरणाची चौकशी करण्यासाठी केंद्रीय अन्वेषण विभाग (CBI) आणि अंमलबजावणी संचालनालय (ED) यांनी पुढाकार घेतला.
- सीबीआयने २०१९ साली चंदा कोचर, त्यांच्या पती दीपक कोचर आणि व्हिडिओकॉन समूहाचे प्रमोटर वेणुगोपाल धूत यांच्याविरुद्ध गुन्हा दाखल केला.
- चौकशीत असे समोर आले की व्हिडिओकॉन समूहाला कर्ज मिळाल्यानंतर काही काळातच ६४ कोटी रुपये नूपॉवर कंपनीत गुंतवले गेले.
या प्रकरणामुळे बँकिंग व्यवस्थेच्या पारदर्शकतेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले.
आर्थिक जगतात पडलेली काळी छाया
चंदा कोचर या एक यशस्वी बँकर म्हणून ओळखल्या जात होत्या. त्यांचे करिअर, मेहनत, आणि प्रगतीचा आलेख अनेकांसाठी प्रेरणादायी होता. पण या प्रकरणानंतर त्या प्रतिमेला मोठा धक्का बसला.
हे प्रकरण सांगते की
- सत्ता, पद आणि पैसा मिळाल्यानंतर माणूस कितीही मोठा झाला तरीही त्याच्याजवळ जबाबदारी आणि नैतिकतेचे भान असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
- संस्थेच्या हितासाठी घेतलेले निर्णय वैयक्तिक फायद्यासाठी वापरल्यास संपूर्ण समाजाचे नुकसान होते.
भ्रष्टाचाराचे दुष्परिणाम
या प्रकरणामुळे काही गंभीर गोष्टी समोर आल्या :
- बँकिंग व्यवस्थेवरील विश्वास ढासळला — जे ग्राहक आजवर बँकिंग व्यवस्थेला पारदर्शक मानत होते, त्यांचा विश्वास कमी झाला.
- निव्वळ कर्ज फसवणूक नाही, तर नैतिक दिवाळखोरी — एका मोठ्या पदावर असणाऱ्या व्यक्तीने स्वतःच्या पदाचा वापर व्यक्तिगत फायद्यासाठी केला हे अत्यंत खेदजनक आहे.
- बँकांच्या कर्ज वितरण प्रक्रियेवर प्रश्नचिन्ह — कोणत्याही कंपनीला कर्ज दिले जाते तेव्हा त्या प्रक्रियेवर अनेक यंत्रणा असतात, तरीही अशा घटना घडल्यास तपासणी यंत्रणा आणि बँकेचे धोरण यांच्यातील त्रुटी उघड होतात.
चंदा कोचर यांचा बचाव आणि समाजातील चर्चा
चंदा कोचर यांनी सुरुवातीला या आरोपांचे खंडन केले आणि स्वतःवर असलेले आरोप फेटाळून लावले. त्यांनी असा दावा केला की त्यांनी कोणतीही गैरव्यवहार केलेला नाही.
पण या प्रकरणामुळे ‘कॉर्पोरेट गव्हर्नन्स’, ‘सुव्यवस्था’, आणि ‘नीतीमत्ता’ या संकल्पनांवर समाजात पुन्हा एकदा चर्चा सुरू झाली.
लोक विचार करू लागले की —
- मोठ्या पदावर बसलेले लोक आपल्या पदाचा गैरफायदा घेतात का?
- कॉर्पोरेट क्षेत्रात नीतिमत्तेचा अभाव आहे का?
- बँकिंग व्यवस्थेवर विश्वास ठेवणे योग्य आहे का?
न्यायालयीन प्रक्रिया आणि पुढील पाऊल
चंदा कोचर यांच्या विरोधात न्यायालयीन प्रक्रिया अजून सुरू आहे. कोर्टाने त्यांच्या संपत्तीवर जप्तीचा आदेश दिला आहे आणि त्यांच्यावर सीबीआय आणि ईडीकडून चौकशीही सुरू आहे.
यावरून दिसून येते की भारतात भ्रष्टाचार कितीही मोठ्या व्यक्तीकडून झाला तरीही कायद्याच्या कक्षेबाहेर कोणीही नाही.
या प्रकरणातून शिकण्यासारखे
- भ्रष्टाचार कितीही लपवण्याचा प्रयत्न केला तरी तो उघडकीस येतोच.
- नैतिकता, प्रामाणिकपणा आणि विश्वास या गोष्टी बँकिंगसारख्या क्षेत्रात अत्यंत महत्त्वाच्या आहेत.
- व्यक्तिगत फायद्याच्या नादात संस्थेची आणि समाजाची हानी होते.
चंदा कोचर यांच्यावरील भ्रष्टाचार प्रकरण ही फक्त एका व्यक्तीच्या चुकीची गोष्ट नाही, तर ती संपूर्ण बँकिंग व्यवस्थेला आणि समाजाला दिलेली शिकवण आहे.
पद, प्रतिष्ठा, पैसा हे सर्व क्षणिक असते; पण विश्वास, नैतिकता आणि सत्य यांना पर्याय नाही.
सामान्य माणसाने मेहनतीने कमावलेला पैसा बँकेत ठेवल्यावर त्याला सुरक्षिततेची खात्री असावी, यासाठी अशा प्रकारचे प्रकरणे उघड होणे आणि दोषींवर कठोर कारवाई होणे ही काळाची गरज आहे.
