मनमोहन सिंग, एक प्रतिष्ठित अर्थशास्त्रज्ञ आणि राजकारणी, 2004 ते 2014 पर्यंत भारताचे 13 वे पंतप्रधान होते. त्यांच्या आर्थिक सुधारणां आणि दूरदर्शी नेतृत्वामुळे, मनमोहन सिंग यांनी भारताच्या आर्थिक संरचनेत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. 26 सप्टेंबर 1932 रोजी गाह (आताचा पाकिस्तान) येथे जन्मलेल्या मनमोहन सिंग हे सचोटी आणि प्रगतीचे प्रतीक म्हणून उदयास आले.
मनमोहन सिंग यांच्या शैक्षणिक चमकदारतेचे प्रतिबिंब त्यांच्या व्यापक शैक्षणिक पार्श्वभूमीत दिसून येते. पंजाब विद्यापीठात पदवी घेतल्यानंतर, मनमोहन सिंग यांनी केंब्रिज विद्यापीठात उच्च शिक्षण घेतले आणि नंतर ऑक्सफर्ड विद्यापीठातून अर्थशास्त्रातील डॉक्टरेट पदवी मिळवली. या शैक्षणिक पार्श्वभूमीमुळे मनमोहन सिंग यांना भारताच्या आर्थिक आव्हानांना तोंड देण्याचे कौशल्य प्राप्त झाले.
मनमोहन सिंग यांचा सार्वजनिक सेवेमध्ये प्रवेश 1972 मध्ये मुख्य आर्थिक सल्लागार म्हणून झाला. वर्षांनुवर्षे, मनमोहन सिंग यांनी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाचे गव्हर्नर आणि नियोजन आयोगाचे उपाध्यक्ष यासह अनेक महत्त्वाच्या पदांवर कार्य केले. या भूमिकांमुळे मनमोहन सिंग यांनी भारताच्या आर्थिक उदारीकरणासाठी धोरणांवर प्रभाव टाकला.
1991 मध्ये, आर्थिक संकटाच्या काळात मनमोहन सिंग यांनी अर्थमंत्री म्हणून पदभार स्वीकारला. गंभीर वित्तीय तुटी आणि कमी होत असलेल्या परकीय चलनसाठ्याचा सामना करताना, मनमोहन सिंग यांनी भारतीय अर्थव्यवस्थेला उदारीकरणासाठी ठोस सुधारणा लागू केल्या. मनमोहन सिंग यांच्या धोरणांमध्ये व्यापार अडथळे कमी करणे, उद्योगांचे नियमन सुलभ करणे आणि परकीय गुंतवणुकीला प्रोत्साहन देणे यांचा समावेश होता, ज्यामुळे भारत जागतिक आर्थिक महासत्तेत रूपांतरित झाला.
मनमोहन सिंग यांचा पंतप्रधान म्हणून कार्यकाळ आर्थिक विकास आणि सामाजिक प्रगतीने चिन्हांकित झाला. मनमोहन सिंग यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने सरासरी 8% वार्षिक जीडीपी वाढ साध्य केली. मनमोहन सिंग यांनी पायाभूत सुविधा विकास, ग्रामीण रोजगार योजना आणि शहरी-ग्रामीण अंतर कमी करण्यासाठी तंत्रज्ञानातील प्रगतीवर भर दिला.
पंतप्रधान म्हणून मनमोहन सिंग यांचे महत्त्वाचे यश म्हणजे भारत-अमेरिका नागरी अणु करार, ज्यामुळे भारताच्या ऊर्जा सुरक्षेला बळकटी मिळाली. राजकीय विरोधाचा सामना करूनही, मनमोहन सिंग यांनी या कराराचे समर्थन केले आणि त्यांची राजनैतिक कुशलता आणि शाश्वत विकासासाठी बांधिलकी दाखवली. मनमोहन सिंग यांच्या प्रयत्नांमुळे भारताची जागतिक स्तरावर प्रतिष्ठा वाढली.
मनमोहन सिंग यांचे शासन सामाजिक कल्याण उपक्रमांनी देखील वैशिष्ट्यीकृत होते. महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (MGNREGA) यासारख्या कार्यक्रमांची सुरुवात मनमोहन सिंग यांच्या कार्यकाळात झाली, ज्यामुळे उपजीविकेचे साधन वाढले आणि गरीबी कमी झाली. मनमोहन सिंग यांच्या सर्वसमावेशक दृष्टिकोनामुळे विविध सामाजिक-आर्थिक पार्श्वभूमीतील नागरिकांचा आदर त्यांनी कमावला.
मनमोहन सिंग यांच्या सचोटीला व्यापक मान्यता असूनही, त्यांच्या कार्यकाळात काही आव्हानांचा सामना करावा लागला. दुसऱ्या कार्यकाळात भ्रष्टाचाराच्या आरोपांमुळे आणि धोरणात्मक ठप्पावरील टीकेमुळे ते अडचणीत आले. तथापि, मनमोहन सिंग यांची शांत वृत्ती आणि दीर्घकालीन विकासावरचा भर त्यांच्या कारकिर्दीत दिसून आला.
मनमोहन सिंग यांची राजकीय वारसा राजकारणाच्या पलीकडे पोहोचतो. आर्थिक धोरणे आणि जागतिक राजनैतिक धोरणांमध्ये त्यांचे योगदान आधुनिक प्रशासनावर प्रभाव टाकत राहते. आर्थिक संकटांमधून देशाला प्रगतीच्या मार्गावर नेण्यात त्यांनी बजावलेल्या भूमिकेमुळे अनेक जण मनमोहन सिंग यांना आधुनिक भारताचे शिल्पकार मानतात.
सक्रिय राजकारणातून निवृत्त झाल्यानंतरही, मनमोहन सिंग राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय मंचांवर प्रभावी आवाज म्हणून कार्यरत आहेत. जागतिक आर्थिक प्रवृत्ती आणि धोरणनिर्मितीबद्दल मनमोहन सिंग यांचे विचार अर्थशास्त्रज्ञ आणि नेत्यांकडून मोठ्या प्रमाणात मानले जातात. मनमोहन सिंग यांच्या भाषणांमध्ये आणि लेखनात विकास आणि समानतेसाठीची त्यांची बांधिलकी दिसून येते.
मनमोहन सिंग यांची प्रवासगाथा, एका लहान गावातून भारताच्या सर्वोच्च पदापर्यंत पोहोचण्याची, अनेकांसाठी प्रेरणादायक आहे. त्यांच्या विनम्रतेसह शैक्षणिक उत्कृष्टतेने, मनमोहन सिंग यांनी नेतृत्व म्हणजे दृष्टी, चिकाटी आणि सचोटी असे दर्शवले. आजही, मनमोहन सिंग यांचा वारसा तरुण नेते आणि धोरणकर्त्यांना प्रेरणा देतो.
शेवटी, मनमोहन सिंग हे भारताच्या इतिहासातील एक महान व्यक्तिमत्त्व म्हणून उभे आहेत. आर्थिक सुधारणा घडवून आणण्यापासून ते जागतिक राजनैतिक संबंध वाढवण्यापर्यंत, मनमोहन सिंग यांचे योगदान राष्ट्राच्या प्रगतीमध्ये कोरले गेले आहे. भारताच्या सततच्या विकासात मनमोहन सिंग यांनी मांडलेले तत्त्व आणि धोरणे आजही महत्त्वाची ठरतात. मनमोहन सिंग यांचे नाव नेहमीच शहाणपणा, नेतृत्व आणि राष्ट्रीय वाढीसाठीच्या बांधिलकीशी जोडले जाईल.
